Bij het overlijden van de Franse politicus Jacques Chirac herleefde bij mij de herinnering aan de wonderbaarlijke reis naar het Franse dorp Le Carla-Bayle, die ik als raadslid van de gemeente Rotterdam in Oktober 1995 heb mogen maken.
Juist in die periode had de kersverse president Chirac pour la gloire de France besloten atoomproeven te houden op de atol Mururoa in de Stille Zuidzee. Het waren volkomen overbodige proeven die alleen maar dienden om de wereld te laten zien dat Frankrijk nog steeds een grote mogendheid, ja zelfs een atoommogendheid, was….
Rotterdam had zich begin jaren tachtig tot atoomvrije gemeente verklaard. Dat schiep verplichtingen. Een Rotterdams protest tegen deze kernproeven van Frankrijk, onze partner in de EU, mocht mijns inziens dan ook niet uitblijven. Maar wat was de beste manier om dat protest te uiten?
En waar konden we met ons protest het beste naartoe? De gemeenteraad van onze zusterstad Lille leek een geschikt aanspreekpunt. Maar in Lille, de enige zusterstad van Rotterdam in Frankrijk, had men toentertijd een uitgesproken afkeer van Rotterdam vanwege het drugstoerisme van jongeren uit die stad naar de Rotterdamse wijk Spangen. In Lille leefde namelijk de mythe dat Rotterdam een waar coke-paradijs was. (1)
Volgens de Spangense kastelein Rinus Vis kwam dat doordat er eens, onder het bewind van de toenmalige procureur-generaal van het Gerechtshof in Den Haag, Winnie Sorgdrager, een container cocaïne was ‘doorgelaten’ in Rotterdam (zie ook het verslag van de Commissie Van Traa inzake de IRT-affaire) en daar door een stommiteit op de markt gebracht. (2)
Die partij bevatte coke van een zodanige kwaliteit, dat binnen het junk-circuit in Europa de mening had postgevat dat Rotterdam qua coke het Land van Cocagne was. In Rotterdam moest je zijn! Gelukkig voor vredelievend Rotterdam bestond er nog een ander Frans aanspreekpunt, zo ontdekte ik.
In 1989 had de stad Rotterdam met het stadje Le Carla (later met toevoeging ‘Bayle’) in de Franse Pyreneën (zeshonderd tweeëntachtig inwoners) een Verdrag van Eeuwigdurende Vriendschap gesloten, een Pacte d’ Amitié Eternelle.
De beweegreden hiervoor was dat de wieg van Pierre Bayle, Rotterdams meest vooraanstaande filosoof na Erasmus, in Le Cara had gestaan. Deze Hugenoot was door de Zonnekoning uit Frankrijk verbannen vanwege zijn verlichte ideeën, en had zijn toevlucht in onze stad genomen.
Deze Pierre Bayle (1647-1706) heeft een groot en veelzijdig oeuvre op zijn naam staan. Hij was onder meer de stichter van het allereerste populair-wetenschappelijke tijdschrift, ‘Les nouvelles de la republique des lettres’ (1684 -1687), waarin hij kritische boekaankondigingen publiceerde. Ook was hij de auteur van de ‘Dictionaire historique et critique’, waarin maatschappelijke regels, de effectiviteit van instellingen en de betrouwbaarheid wetenschappelijke theorieën op de maatlat van de menselijke rede werden gelegd. Als zodanig was hij de voorloper van de Encyclopedisten, van Voltaire, d’Alembert en Concordet .
Zijn naam leeft alhier nog voort in de jaarlijkse prestigieuze Pierre Bayle-lezing en in de Pierre Bayle-prijzen voor Kunstkritiek.
Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
Ik stelde toenmalig Rotterdams burgervader Bram Peper voor om met een open brief ons ongenoegen over de kwestie aan de burgemeester van Le Carla-Bayle kenbaar te maken, en de tekst van deze brief voor publicatie door te sturen naar de plaatselijke krant in de Franse Pyreneën, La Dépêche du Midi. (3)
En waarempel, hij vond het goed! Maar toen ik hem voorstelde naar La Carla af te reizen om de brief in hoogst eigen persoon aan de inwoners voor te lezen, antwoordde hij met de verrukkelijke kortafheid, die deze Nicolaas Beets-achtige Haarlemmer (‘Een nurks in de Haarlemmerhout’) typeerde: ‘Ga zelf!’
En dat heb ik gedaan. Tenslotte vertegenwoordig ik de revoludieke traditie van het politiek bedrijf die de democratie weer lyrisch wil maken en de poëzie wil terugbrengen in de politiek! Pierre Bayle, here I come! In gezelschap van radioverslagggeefster Caroline Dijk, die was afgestudeerd op een scriptie over Pierre Bayle en van Stadsradio Rotterdam de opdracht had gekregen een documentaire over onze wonderbaarlijke reis te maken, kwam ik voorbij Toulouse hoger en hoger in de bergen terecht, en begon ik, al opstijgend, te begrijpen dat de reis om méér ging dan om Mururoa: ik was in het voormalig land der Katharen beland.
Niet om het een of ander, maar op Schiphol was het spiritueel al gelijk raak. Daar zag ik op het NS-perron een heer met een keppeltje op, die zozeer op opperrabbijn Soetendorp leek, toen welbekend van TV, dat ik mij gerechtigd voelde hem aan te spreken en hem over onze reis te vertellen.
Ik citeer hier Caroline Dijk’s bandopname:
Rabbijn Soetendorp: ‘Ik ben net de hele nacht doorgereisd vanuit Los Angeles, waar ik heb deelgenomen aan een conferentie van mensen die als kind de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Als overlevende van die oorlog ben je meer dan wie dan ook overtuigd van de noodzaak om alles in het werk te stellen om de wereld te laten voortbestaan. En als er iets is waar de mensheid voor moet waken, dan is het een atoomexplosie. Er hoeft er maar één plaats te vinden, en dan.….
Ik hoop daarom dat het initiatief van uw stad succes heeft, en dat mensen eindelijk gaan luisteren, en dat ze zich niet opsluiten in het soort arrogantie, dat de laatste tijd zo sterk heerst in Frankrijk en niet alleen daar. Want als deze proeven blijven doorgaan, dan is de kans groot dat andere landen zullen volgen. En daarom is het nu zo belangrijk dat we niet moedeloos raken door het droeve feit dat er tot nu toe niet naar ons protest is geluisterd.
Bij ons zijn net de feestdagen te einde, en het thema van die feestdagen was “inkeer en terugkeer”. Waarmee gezegd wil zijn dat het een bewijs van kracht is, wanneer je terugkomt op een besluit dat naar later blijkt verkeerd was. In dit geval is het zeker niet een bewijs van zwakte om toe te geven, maar juist een bewijs van kracht!’
Gesterkt door rabbijn Soetendorp’s woorden gingen wij aan boord van het vliegtuig. Die avond, om zeven uur stipt, landden wij in Toulouse, waar ons nog een rit van een uur in een huurauto door de bergen wachtte. Dat we veel te laat op onze bestemming aankwamen, had mede als oorzaak dat niemand, maar dan ook niemand in dat stukje achteraf-Frankrijk van het bestaan van Le Carla-Bayle had gehoord.
Maar de Pre-Pyreneën waren ons genadig. Plots, bij eens scherpe bocht, viel ons oog in oog op een reusachtig helverlicht bord langs de weg, waarop stond:
LE CARLA BAYLE
Titulaire d’un Pacte d’Amitiè Eternelle
avec Rotterdam, Pays-Bas
We waren er!
Het stadje zelf lag inmiddels al in diepe rust. Klaarblijkelijk waren de bewoners met de Gallische haan op stok gegaan. Alleen de burgemeester, Jean-Luc Couret, was nog op. Na enige plichtplegingen begeleidde hij ons naar onze slaapplaats, vijftien kilometer verderop. Die afstand moesten we afleggen, omdat Le Carla- Bayle toen nog zo piepklein was dat het zelfs geen eigen hotel(letje) had. (3)
Onze slaapplaats bleek Le Tustet te zijn, een herenboerderij, gedreven door een Zweeds echtpaar. Het waren ex-managers uit de reclame-wereld, die de rat-race zat, boer waren geworden en als nevenverdienste kamers-met-ontbijt aan toeristen verhuurden in hun pittoreske opstal.
Ik citeer wederom het bandje (opname: de volgende morgen):
K.: ‘We staan hier voor Le Tustet, een huis met een prachtig uitzicht op de Pyreneëen. Voor alle vensters van dit huis blijken overal, werkelijk overal, in sierlijk smeedijzer de letters “H.C.” aangebracht. Dat zijn de initialen van de schatrijke koffiehandelaar Henri Castriopatte, een Fransman van Griekse afkomst, die in de Jaren twintig Josephine Baker naar Frankrijk heeft gehaald. En Josephine Baker heeft hier daadwerkelijk gewoond. Sterker nog, het bed waarin ik heden de nacht heb doorgebracht, is het bed van Josephine Baker!
Deze ontmoeting in de geest was eigenlijk nog markanter dan onze ontmoeting met rabbijn Soetendorp in de materie van Schiphol. Want mevrouw Josephine, la Tumulte Noire, is niet enkel en alleen beroemd geworden door haar halfbloot optreden in een bananenrokje, als “leading lady” van de Revue nègre in het Théatre des Champs Elysées (” No one had ever witnessed such unbridled sex on a stage !”) maar ook door haar Regenboog-gezin, bestaand uit twaalf geadopteerde kinderen van allerlei kleur en ras, dat ze na de Tweede Wereldoorlog vormde. Als er één vrouw spiritueel was….’
C.: ‘Nog erotisch gedroomd, meneer K., nu u de nacht in het bed van Josephine Baker hebt mogen doorbrengen?’
K.: ‘Als links gericht poëet-politicus droom ik uitsluitend van een betere wereld, mevrouw Dijk!’
Over spiritualiteit gesproken: de oude ketterse (kathaarse) spiritualiteit is, gelukkig, nog niet geheel vergaan in de Comté de Foix, zoals de streek daar in de Pre-Pyreneën heet. Zo wijkt de bevolking van Le Carla-Bayle qua samenstelling nogal af van de rest van Frankrijk. Ze is bijvoorbeeld niet alleen overwegend protestant, maar ook nog eens rood. Onder de vijftien(!) gemeenteraadsleden was slechts één Chiracien, de rest: Parti Socialiste. En waarachtig, die partij was toentertijd toch heel wat overtuigder links dan onze Partij van de Aardappelmoeheid!
Maar een roos is een roos is een roos! De Parti Socialiste greep de komst van ondergetekende gretig aan voor een drukbezochte protest-meeting. We citeren wederom het bandje. Aan het woord is Jean-Luc Couret, Maire van Le Carla-Bayle:
‘Mesdames et messieurs. Mes chers concitoyens, mes chers amis. Je suis tout particulièrement heureux de vous acceuiller dans la salle du conseil municipal ce soir, afin de recevoir avec vous Monsieur Manuel Kniekens, qui represente la mairie de Rotterdam et son maire, Monsieur Bram Piepeur, et Caroline Dieke qui est journaliste à Rotterdam dans une radio…’
Harmonica muziek zwelt aan, geluid van Peper’s brief die wordt geopend, de stem van Jean-Luc Couret.
Jean-Luc Couret leest dan de brief van Bram Peper voor. Hier volgt gemakshalve de tekst in het Nederlands:
Rotterdam, 12 Oktober 1995
Maire du Carla-Bayle
Monsieur Jean-Luc Couret
Mairie de Carla -Bayle
Place de l’Europe
09130 Le Carla-Bayle
France
Geachte collega,
Frankrijk is op 6 september j.l. begonnen met de eerste van een serie van acht kernproeven op het atol Mururoa in de Stille Zuidzee.
Het voornemen om deze proeven te doen plaatsvinden, heeft de afgelopen tijd een internationale golf van protesten teweeg gebracht. De acties van de milieuorganisatie Greenpeace zijn daar publicitair de meest duidelijke voorbeelden van. Ook de Nederlandse regering heeft hieromtrent reeds eerder haar teleurstelling uitgesproken. Velen voelen zich bedreigd door deze proeven.
Zoals ook in Le Carla-Bayle en in andere delen van Frankrijk, bestaat er in onze stad een grote verontrusting en diepe teleurstelling met betrekking tot het nemen van deze kernproeven. Een opvatting die eveneens sterk leeft bij leden van de gemeenteraad van Rotterdam. In onze optiek achten wij de serie kernproeven zowel vanuit het oogpunt van non-proliferatie als van milieubescherming ongewenst.
In dit kader hopen wij uiteraard dat de overige kernwapenstaten hierin geen aanleiding zullen vinden om hun nucleaire testprogramma eveneens te hervatten. Dit is temeer van belang aangezien er al sinds januari 1994 in de Geneefse Ontwapeningssconferentie onderhandelingen worden gevoerd om te komen tot een verdrag dat alle kernproeven over de gehele wereld verbiedt. Deze onderhandelingen, waarin onder andere alle kernwapen-staten participeren, hebben inmiddels goede voortgang gemaakt. Wij vrezen echter dat deze vorderingen in gevaar kunnen worden gebracht door het tussentijds hervatten van dergelijke proeven. Ten aanzien van het milieu vrezen wij dat kleine veranderingen in het ecosysteem op de langere termijn grote gevolgen zullen hebben voor ons leefklimaat. En van de aarde zijn wij allen in gelijke mate afhankelijk.
Het leven en werk van de grote filosoof Piere Bayle ligt ten grondslag aan onze gemeenschappelijke verbondenheid die uiteindelijk vorm heeft gekregen in de gezamenlijke ondertekening van een Pacte d’Amitiè Eternelle tussen Le Carla-Bayle en Rotterdam. Dit is tevens de reden dat wij de vrijheid hebben durven nemen U op de hoogte te brengen van de verontrusting en de teleurstelling onder de Rotterdame bevolking omtrent de hier bovengeschetste activiteiten van de Franse overheid.
Namens de bewoners van Rotterdam spreek ik hierbij de hoop uit dat de Franse President het moedige besluit zal nemen de andere kernproeven af te gelasten, om daarmee een belangrijke bijdrage te leveren aan de wereldvrede en het welzijn van alle mensen.
Inmiddels verblijf ik
Hoogachtend
Dr. A. Peper
Burgemeester van Rotterdam
(Luid applaus)
Harmonica muziek
Caroline (voice-over): ‘De ceremonie was plechtig, maar te lang om hier in zijn geheel uit te zenden. Jean Luc Couret was in elk geval zeer ingenomen met de brief uit Rotterdam. Want ook de maire van Le Carla Bayle en zijn concitoyens veroordelen de Franse kernproeven op Mururoa en vinden dat hun regering de proeven moet staken. Immediatement!’
Tot onze verrassing waren zowel de Franse televisie als de Franse radio ruim vertegenwoordigd en toonden hun medewerkers zich zeer geïnteresseerd in het Rotterdams protest. Hierbij speelde het toeval een grote rol. Pierre, de broer van maire Jean-Luc Couret, bleek namelijk correspondent van het persagentschap Reuther te zijn. Ja, er rustte waarlijk zegen op onze expeditie.
Geluid van glazen en geroezemoes
C.: ‘Het was een bijzondere, maar ook ontroerende ceremonie, nietwaar, meneer K.? Maar is u nu ook daadwerkelijk écht iets toegezegd?’
K.: ‘Nou, de maire heeft overduidelijk zijn diepe verontwaardiging uitgesproken over de Franse kernproeven. Daar heeft hij aan toegevoegd dat het overgrote deel van de Fransen er net zo over denkt, en dat we aan de heer Peper moet overbrengen dat ze hier erg blij zijn met zijn brief, omdat die hun steunt in hun eigen verzet tegen de kernproeven.’
C.: ‘We gaan nu over tot het volgende ritueel, wat betekent dat we le verre d’amitié moeten heffen.”
K.: ‘Ze hebben hier hele goede wijnen, waarvan ik tijdens de lunch die de maire ons aanbood al uitbundig heb mogen genieten, zozeer zelfs dat ik achterin de auto tijdens onze sight-seeing-tour naar de stad Foix in een lichte sluimer ben geraakt. Maar dat had je al gemerkt.
C (lacht):’ Is er een last van uw schouders gevallen, nu uw bijzondere missie is volbracht?’
K.: Zeker. Het wás inderdaad een bijzondere opdracht. Mooi maar zwaar. Er zit inmiddels een grote knoop (noeud) in mijn tong van al dat parler Francais! Maar ik moet je wat bekennen: onderweg hiernaartoe heb ik me wel eens afgevraagd waar ik aan begonnen was. Stel dat die mensen in Le Carla- Bayle van het reactionaire soort waren geweest! Dat zijn ze dus niet, maar ik moet bekennen dat ik ergens in m’n achterhoofd toch een raar zwart beeld van die Pyreneeën had. Menigmaal bekroop me de gedachte dat daar enkel een soort schaapherders zou leven, primitieve, geestelijk achtergebleven lieden, die de macho-attitude van president Chirac misschien wel zouden toejuichen: hoe meer atoomproeven pour la gloire de France, hoe liever! Ook heb ik me afgevraagd of ik niet het risico van een ijskoude ontvangst liep. Nee dus. De mensen hier zijn goed bij de pinken. Le Carla-Bayle wordt bestuurd door de Parti Socialiste, een partij die naar mijn indruk heel wat linkser is dan onze hedendaagse PvdA. Nee, er is niks mis met de mensen van Le Carla-Bayle. Dus dat er een last van mij afgevallen is, dat is zeker. ‘
Hamonicamuziek stopt
Harmonicaspeler: ‘C’est ca..!’
Caroline: ‘Tres jolie, tres jolie!’
De Mururoa-meeting werd dus gretig bezocht in Katharenland. De mensen konden hun mening eindelijk eens naar buiten brengen, en dat luchtte danig op. De gewone mensen in Frankrijk stonden namelijk net zo machteloos tegenover de proeven als wij in Nederland. Want ofschoon de meerderheid (zestig procent) van de Fransen tegen de atoomproeven was, had de bevolking geen jota in te brengen. De merkwaardige situatie doet zich namelijk voor dat de president van Frankrijk zelf de defensiepolitiek van zijn land voert (en ook de buitenlandse politiek) en niemand anders.
Maar wat als Nederland nu eens ook kernkoppen zou bezitten én een atol à la Muroroa in de Zuidzee… zou onze regering dan ook…?
Ik zou willen dat ik zeker wist van niet.
1) Het anti-Nederlandse sentiment is er wijd verbreid.
‘Het is een schande, dat een reus als Frankrijk lijdzaam moet toezien, hoe een dwergje als Nederland de poten van onze maatschappij doorzaagt.’
(Het Vervolg , de Volkskrant, 24 Juni 1995)
2) Maarten van Traa, Inzake opsporing enquetecomm, Den Haag, 1996, pp. 266-268 (SDU)
3) In onze dagen zou waarschijnlijk een email aan de burgemeester van Le Carla Bayle hebben volstaan. Dat is een verarming. Een email mist nu eenmaal geheel en al de charme van een brief.
4) Dat is veranderd, zo heeft mij Caroline Dijk mij meegedeeld. Ze heeft recent het dorp nog eens bezocht. Jean Luc Couret, nog steeds burgemeester daar, heeft het stadje aantrekkelijk gemaakt voor toeristen en aan tachtig Ama’s (alleenstaande jeugdige asylzoekers) werk verschaft. Een gedurfd programma. Caroline maakt op dit moment een filmdocumentaire over Le Carla-Bayle en het Ama- project.
