Het is donderdagochtend, de laatste van juni, en het belooft een snikhete dag te worden in Lyon. Ik heb wat uren te doden en wil de stad opsnuiven. Uitwaaien, noem ik dat altijd. Maar kun je dat woord gebruiken bij deze hitte?
            Het is nog vroeg, maar de stad is al nerveus broeierig. Als ik vanaf de Quai du Dr Gailleton een zijstraat insla, zie ik in de verte een opstootje. Politie en zwaailichten zijn ter plekke.
            Een vrouw stelt me een vraag. Ik ben dat gewend. Waar ik ook voet zet, wordt me de weg gevraagd. Lang heb ik gedacht dat ik het meest universele voorkomen ter wereld moest hebben. Maar dat is het niet. Het is mijn tred, de blik ver vooruit, zonder aandacht voor mijn directe omgeving, meestal wat papieren los in mijn hand. ‘Die is van hier,’ zie je ze in Berlijn, Praag of Milaan denken, ‘die weet waar hij heen wil.’ Ze vergissen zich. Het is net andersom. Juist omdat ik nergens naartoe moet, loop ik maar snel. Doelloos en vastberaden.
            De vrouw zit op een bankje en oogt wat hulpeloos. Maar ze wil de weg niet weten, ze vraagt wat anders. Of ze nog open gaan vandaag? ‘Ik denk van niet,’ antwoord ik op goed geluk. Ik heb geen idee waar ze het over heeft. ‘J’ai des papiers à remplir,’ verzucht ze. ‘Hadden ze niet een andere dag kunnen uitkiezen?’ Ik knik instemmend en wens haar nog veel succes.

Pas dan zie ik waar ze het over heeft. Het opstootje waar ik nu op afloop, blijkt een demonstratie, een staking te zijn. Veertig, misschien vijftig ambtenaren hebben zich verzameld voor het Hôtel des Finances. Op een afstandje kijken drie agenten ongeïnteresseerd toe. Ze lijken andere zorgen te hebben. Voortdurend wissen ze zich het zweet van het voorhoofd.
            Als ik me in het gewoel begeef, ontfermt zich een man over me die zich voorstelt als belastingcontroleur. ‘Ons werk wordt uitgehold,’ vertelt hij, ‘als het al niet helemaal verdwijnt.’ Ik houd hem voor de stakingsleider. Hij neemt mij mee naar een affiche dat helemaal past bij mijn donkere voorgevoel van deze dag. Het toont een grafmonument voor de gevallen ambtenaar, met de zaken waar die zich sterk voor maakte en die ook gesneuveld zijn. Alle punten van het plakkaat neemt hij met me door. Hij houdt even in voordat hij trots de slotzin, de leus op rijm, declameert.

Suppression de postes = Services publics low cost.

Wat is hier mis met low cost, denk ik, en de climax valt voor mij in het water. Maar ik hou wijselijk mijn mond. ‘We blijven doorgaan,’ voegt de stakingsleider er nog strijdlustig aan toe. Ik verklaar mij solidair en wens hem veel succes. Vandaag wil ik het met iedereen eens zijn.

De belastingdienst zetelt aan de Rue de la Charité – je moet er maar op komen. Ik loop de straat uit, haast me over de Place Bellecour, dezer dagen door het vrouwenvoetbalevenement grotendeels aan het zicht onttrokken, naar de Place des Jacobins.
            Het plein ligt vol in de zon en vol in het verkeer. Veel centraler krijg je ze niet: twaalf straten komen hier samen. De drukte is ernaar.
            De fontein op het midden van het plein, met zijn vier standbeelden van kunstenaars uit verschillende tijdvakken, belooft verkoeling, maar brengt die niet. Zwaarbewapende soldaten hebben zich voor de fontein geposteerd. Ik vermoed een terroristische dreiging. Maar er is iets vreemds aan dit schouwspel. Eén van de soldaten springt gehurkt het plein rond en fotografeert zo zijn companen, telkens met een ander standbeeld op de achtergrond. Leuk voor later.

Nauwelijks tien uur is het nu en al ondraaglijk heet. Zo’n dag waarop de mussen dood van de daken vallen.
            Het verbaast me altijd weer hoe snel je in een stad uit het licht en het lawaai bent. Amper honderd meter verderop ligt de koele Place des Célestins. Ik vind schaduw op een terras en begin weer te ademen.
            Het is geen mus die dood van het dak valt als de serveerster het even later op een schreeuwen zet. Heb ik een knal gehoord? Een klant beent snel weg, bijna driftig. De baas van het café schiet gealarmeerd toe en begint tafels weg te halen. Nu worden we geëvacueerd, denk ik, en verwacht dat elk moment de soldaten om de hoek zullen komen aanrennen. Ik reken af bij het meisje en vraag haar wat er voorgevallen is. ‘Crottes de pigeon,’ fluistert ze, alsof het ons geheim moet blijven.
            Vogelpoep, en dan zo’n circus. Nu weet ik zeker dat de stad een collectieve zonnesteek heeft. Ik maak me uit de voeten.

Dan begint het speelkwartier op kleuterschool Lamartine en verandert alles. Op de hoek van de Rue Montcharmont en de Rue Fabre blijf ik staan. Nog nooit klonk alledaags geluid zo goed. Terwijl ik me omdraai, zie ik een kapsalon voor mannen die Les Incorruptibles heet. Als ik nog haar zou hebben, zou ik me beslist hier laten knippen, en niet alleen vanwege de naam. Minutenlang geniet ik nog, met krijsende kleuters in mijn rug, van het zicht op de rustige, stijlvolle kapperszaak.
            Met moeite kan ik me losrukken en slenter ik terug. Niemand spreekt me meer aan. De soldaten op de Place des Jacobins zijn verdwenen. De dreiging is uit de lucht. Het is een doodgewone dag in Lyon.
 
© Ricus van der Kwast
La Bruyère, 7 juli 2019

Vergeef me.
Ik denk: ik kan het altijd vragen. En als vragen kan, kan zeggen ook: ‘vergeef me’. De punten van mijn schoenen lijken het niet te weten, of ik wel bevelen heb te geven, en ze verwarren me, die punten, want ik dacht niet dat ik na ‘vergeef me’ een uitroepteken liet doorklinken.
Er is geen beginnen aan, en maar goed ook, ze moesten maar eens weten waaraan, die punten moesten het maar eens weten.
Ik zwijg.
Ik volg het ritme van het gesprek, ik voel het en de punten lijken het met me eens te zijn, tappen mee, en stoppen wanneer het weer tijd is om te zeggen ‘vergeef me’.
Niet dat het koppel er ook maar enige aandacht aan schenkt. Heeft het de punten van mijn schoenen wel bekeken: het raast maar door, ik hoor de passie wel in hun stemmen, vind die bij vlagen mooi, bij vlagen beangstigend, misschien zeg ik daarom ‘vergeef me’ en vervolgens nog eens ‘vergeef me’.
Ik sta er wat bij, als een Vestdijkiaanse ziener: grote ogen, vlezige lippen, verkeerd begrepen door de punten van mijn schoenen. Hun ongeduldig tappen op de vloer valt nu samen met het zeggen ‘vergeef me’, het geluid overstemt de stem die ik uitprobeer.
‘Luider,’ lijken ze te zeggen, ‘luider en meer vragend.’ De punten van mijn schoenen lijken vraagtekens te willen zetten achter elk woord dat mijn mond ontvalt.
De jongen en het meisje, ze hebben me al eerder bekeken, mijn verkeerdheid in zich opgenomen en weggesloten achter het slot van een van de vluchtigste gedachten die er zijn: nu niet. Nu niet dat ‘vergeef me.’
‘Nu wel,’ lijken de punten van mijn schoenen te zeggen terwijl ze een stugge maat zoeken te houden bij wat ze zeggen, die brave jongen, dat mooie meisje. Het is niet dat ze me niet zien staan. Ik sta recht voor ze. Maar zien ze me wel? Ik stel me, voor nu, alleen maar beschikbaar op, ik ben de be-zichtbare man, ik sta in het midden van een ruimte. Ik denk dat de punten van mijn schoenen de beschrijving van de straat al lang vergeten zijn. In Valide Straat, het zou evengoed een veld kunnen zijn, en ik er middenin, als een vogelschrik geprikt in het wegdek…

… tussen twee witte stippellijnen in. Woorden als wagens zoeven uit de monden van het stel, ze zoeven aan mijn oren voorbij. Toeterend, tierend, lachend, het raam op een kier, het is vreemd luisteren naar misschien wel je lievelingslied. Hun bewegingen, hun gesticuleren, druk, als gras wuivend in de wind, meewarig soms, parmantig ook, en astrant als dronken mensen die tot dansen dwingen.

‘Vergeef me.’
Misschien zeg ik het nu omdat ik mensen niet wil vergelijken met grashalmen, misschien onthoud ik daarom toch dat de straat ‘In Valide Straat’ heet. Wat win ik, wat verlies ik wanneer ik dat ‘In’ in mijn gedachten laat staan? Twijfel tapt hier aarzelend over mijn woorden heen en komt dan besluiteloos tot stilstand, de punten van mijn schoenen staan alleen maar voorlopig op die jongen en dat meisje gericht.
Tap…tap.
En ik vraag me af wat het is, precies, wat mijn stilstaande schoenen hier onder hun zolen pletten.

Het is allemaal eender, straat, veld, wagens, woorden, jongen, meisje, dansen. Dansen op het lied dat me om sentimentele redenen zo lief is, maar mijn voeten vertraagden. Ik miste het ritme, viel uit de maat. Ik mis nu het ritme, ben ongeduldig.
Tap Tap.
En mijn woorden hangen als twee vogels, ondersteboven aan de armen van een vogelschrik, en ze fluiten in mijn oren wat zij denken te zien.
Het kan niemand wat schelen, zegt de ene, en omdat ik door mijn wimpers heen naar de punten van mijn schoenen staar, kan ik niet zien, maar wel horen welke van de twee dat zegt.
Tap Tap.

De ene van de twee zegt: het kan niemand wat schelen. Sterf maar, sterf maar aan de onverschilligheid, die van jezelf, die van anderen, die van het leven dat zegt: er zit betekenis in. In sterven. Dood laat iedereen zich kennen.
Het betekent iets, het moet iets betekenen, dit leven, dit ik, dit ademen. Het is een grijpen naar iets, mijn grip, onze greep die het bloed uit de vingers lijkt weg te nemen, zwetende palmen, wij houden elkaar toch vast, gaan toch hand in hand, stappen samen het leven in, wij laten ons kennen, toch? Dat doen we… toch?
Tap Tap.
De andere van de twee zegt: het kan iedereen wat schelen. Sterf maar, sterf maar aan de bemoeienis die zegt: er zit geen betekenis in. In leven. Levend laat niemand zich kennen.
Het betekent niets, het moet niets betekenen, dit sterven, dit ik, dit ademen. We openen toch weer de hand die grijpt, de jouwe, onze greep met wit wegtrekkende knokkels, drogende palmen, wij laten elkaar toch los, gaan toch hand uit hand, stappen alleen het leven uit, jij en ik laten zich niet kennen, toch?
Tap Tap.
Raakt het me of raakt het me totaal niet? Het is maar precies wat ik zelf kies, wat ik toelaat, raakt het me of geef ik er geen moer om? Want wie zijn zij? Wie ben ik? Wie zijn wij? Niemand toch? Geen god die het ons zegt, geen 2-D personage die het weet, geen username die het wist, niemand zal weten dat wij niemand zijn geweest.
Tap Tap.
Dus ik doe maar, wat maakt het me uit. Negeer iedereen die nooit eerder een woord met me sprak, vlieg uit naar iedereen die ik nooit eerder zag, ik heb geen raad nodig, ik weet wel beter, ik weet hoe het afloopt. En hoe ik leef, ik kan er mee leven, en wat doet er dan nog toe. Ik ben toch de enige die oordeelt, over mezelf, over anderen, ik heb er stiltes voor ingebouwd die van rouw zouden moeten spreken. Ze lijken toch te overtuigen, en ik heb er woorden voor uitgevonden die van correctheid moeten getuigen, ze lijken toch oren te vinden, er wordt toch naar je geluisterd, al word ik genegeerd, iedereen doet toch maar zoals ik. Ik ben net als iedereen, iedereen is net als ik, wie zou me wat kwalijk kunnen nemen. Niemand. Toch?
Tap Tap.
Ik ben alleen maar wie ik ben, dat is niet mijn schuld, en alles is mijn schuld. Hoe wil ik me anders verdedigen, ik ben de held, de antiheld, de villain, all rolled up into one, ik ben spiegels al zo lang beu, ik ben beelden moe, archetypes druipen uit mijn oren, moeder, minnaar, wijze, schaduw, het zwaard steekt diep en vast in mij, en hoe het ook zij, wat het ook mag kosten, ik en ik alleen ben voorbestemd het eruit te trekken, de harten te smelten van allen die eindelijk het licht zullen zien, die eindelijk lief zullen zijn, en het goed doen, en alles doen, en betekenis krijgen omdat dit het enige is wat ik te bieden heb.
Tap Tap.
Een beetje betekenis.
Tap Tap.
Meer niet.
Tap Tap.
En het doet pijn, ik doe er anderen pijn mee, en iedereen leeft in pijn, maar misschien is het genoeg een beetje betekenis te geven aan waarom het niemand wat kan schelen, aan waarom het iedereen wat kan schelen, een beetje.
Tap Tap.
Sterf maar.
Tap Tap.
Een beetje. Maar niet te veel.
Tap Tap.
Dat is hoe ik je wil kennen, in leven, een beetje, alsof ik je mag kennen, alsof je me toelaat en toestaat een klein beetje jou te mogen zijn.
Tap Tap.
Een beetje iemand die mij kent.
Tap Tap.
Een beetje iemand die mij is.
Tap Tap.
In leven. Mag het. Toch?

Tap Tap en ‘vergeef me’ en het verschil is me onduidelijk. Wie hier praat, de vogels, de jongen of het meisje, ik, de punten van mijn schoenen, of het ritme alleen.
‘Vergeef me,’ zeg ik en, ‘er is geen beginnen aan,’ lijken de punten van mij schoenen te zeggen.
En wat zeggen mijn voeten? Helaas kan ik ze niet verstaan, zo opgesloten in die schoenen met punten, zo zal het niet gaan. Langzaam zet ik de ene voet voor de andere. Met de punt van mijn linkerschoen duw ik de hak van de rechterschoen omlaag, en met de tenen in mijn rechtersok duw ik de linkerhak naar beneden. Nu, met beide schoenen uit, sta ik een beetje naar mijn sokken te staren.
Met mijn dikke rechterteen nog in mijn rechtersok, duw ik de sok van mijn linkervoet af. Mijn blote linkerteen duwt mijn rechtersok omlaag en dan sta ik op blote voeten. Blootsvoets sta ik in wat het leven kan zijn, is het niet voor mij. Een toerist in andermans verlangen, ben ik.
‘Leven,’ zeggen ze, je voeten, ‘er is geen beginnen aan, je doet het gewoon, voor je het beseft heb je in je pamper gekakt.’
‘Vergeef me,’ zeg ik en dit keer klinkt er wel een uitroepteken in door.
Ik steek de straat over, invalide of niet, stap op het koppel af. Grote ogen, vlezige lippen, vreemd gezicht.
‘Vergeef me. Mijn in vuur zijn. Mijn naar buiten kijken en niets zien, alleen het flakkeren, onvoorspelbaar, onnavolgbaar, en vooral mijn luisteren. Mijn afluisteren. Vergeef me mijn dansen, aan de binnenkant van het vuur. Vergeef me.’

 ‘s Nachts word ik wakker met moeie armen, het lijkt of mijn bloed stroop is en moeilijk door mijn aderen stroomt. Ik denk dat ik zware dromen heb en al herinner ik me deze dromen niet, het gevoel in mijn armen en handen is het weinige wat ervan overblijft. Maar het is niet weinig, het is veel en fysiek, en verwar dat niet met gedachten of met een emotioneel gevoel. Waarom dan wakker worden, waarom niet gemakkelijk weer inslapen?        

Tegen de avond begin ik met schrijven, maar eerst is er de hele dag. Een dag met veel werk, niet altijd heel zwaar, maar meestal wel ingewikkeld. De wandeling met de hond tussen de middag, het eten van een broodje, het is allemaal heel fijn, maar ik ervaar het als heel kort, alles heel snel, en dan vlug weer aan het werk. Mijn Sisyphusarbeid: geen uitzicht op betere tijden. Vroeger dacht ik niet aan de toekomst, dus maakte ik me niet te sappel over de dingen waar anderen op twintig- of dertig jarige leeftijd zich mee bezighouden. Zorgen voor een huis, vastigheid, toekomst, pensioen, wat niet al.  Ik had er geen weet van, wilde er geen weet van hebben. Allerlei huishoudelijke apparaten die mensen van mijn leeftijd in die tijd kochten, deden me niks. Ik maakte mezelf wijs dat ik geen huishouden had, maar allengs sluipt het erin: eten klaarmaken, gasten ontvangen, spullen kopen, sociale verplichtingen aangaan. En deed ik niet mee met het huwelijksspel? Me geborgen voelen in een relatie? Natuurlijk gebeurde dat. Heel subtiel sluit het net zich om je heen, want hoeveel vrijheid kun je eigenlijk aan?

Tegen de avond begin ik met schrijven en dan is het een genoegen, een genot ook, dat ik niet langer kritisch naar mezelf hoef te kijken. Die altijd zorgelijke blik naar mezelf: doe ik het wel goed, is het wel de moeite waard?

Ik sluit mijn ogen.

Eindelijk ben ik geen boekverkoper meer, ook al verkoop ik nog boeken. En hoe vaak vroeg ik me niet af of ik nu bijna gelukkig was. Met het schrijven is het anders, al schrijvend krijg ik direct een voldaan gevoel.

*

Ik ben nog boekverkoper.
In deze veranderende wereld, in onze snel veranderende wereld, zie ik ook de boeken veranderen. Ik ben boekverkoper en als ik de boeken niet meer kan verkopen, komen ze verhaal bij me halen. Als ik ze verkoop maak ik er een ander mens of blij of gelukkig of ongelukkig mee. Als ik ze niet verkoop kan ik ze weggooien, een daad van wanhoop van het ergste soort, of ze oppakken, bekijken, er iets uithalen, er op een andere manier mee omgaan. Is het zo vreselijk om boekverkoper te zijn? Niet wanneer je er geen moeite mee hebt een Sisyphus te zijn, en anders misschien ook niet. Als ik er goed over nadenk, ben ik altijd een zwerver geweest of een Lijsje Lorresnor.  Met mijn blik gericht op koopwaar. De tijd van het prachtige boek met plaatjes, met verrassingen, met geheimen, is die voorbij? Die dreiging is er altijd. Is het nu dan tijd om weer eens anders met een boek om te gaan? Ik heb zoveel boeken door mijn handen zien gaan. Nooit meer tijd gehad, nooit meer de tijd genomen om het boek te voelen, te ruiken, te betasten. Geen tijd, geen zin om te dansen.

Ik heb een cd met gamelanmuziek opstaan, is gamelanmuziek ouderwets? Zijn de mensen die zich daaraan overgeven een uitstervend soort? Zijn ze de weg kwijt? Verloren? Ben ik verloren als ik iets anders met boeken doe dan ik deed, als ik ze weer individu maak en ze een karakter toedicht, iets waartoe ik lange tijd niet meer in staat was?

Als kind stelde ik me deze vragen niet. Ik verloor me in het boek, in de dans, in de muziek, in de wei, in de fantasie. Nu moet ik me losmaken van de vanzelfsprekendheden die ik me in mijn volwassenheid eigen heb gemaakt. Het opstellen van eindeloze lijsten die ervoor moesten zorgen dat er een gezonde verhouding ontstond tussen inkoop en uitgaven. Hier boeken gekocht, daar weer genoeg verkocht. Dan weer kopen, administratief verwerken en hup op zoek naar nieuwe klanten. Nooit een stap op de plaats, geen twijfel, geen weg terug, altijd maar doorspurten, week in week uit, jaar in, jaar uit. Wat een prachtige jaren, wat een vermeldenswaardige omzet. Wat een geploeter, wat een baat bij de uitvindingen waardoor je nog sneller kon werken.

*

Mijn wond geneest, de pelle morbida doet zijn werk. De kaarsen die ik voor Sint Antonius heb opgestoken hebben hun werk gedaan. Ik stak ze op in Florence, eigenlijk als herinnering aan de lofbijeenkomsten in de Lodewijkskerk. Ik dacht op dat moment aan mijn vader en moeder, beiden dood. Zagen ze mij daar? Zag ik hen nog of heb ik ze uit het oog verloren? Ik stak een kaars op en nog een. Ik dacht aan Carol Light, aan de plek waar ze werkt op de universiteit van Notre Dame, in de Verenigde Staten. In de bibliotheek waar ze steeds maar weer catalogi van mij ontving en er later helemaal niets meer mee deed. Of leek dat maar zo? Ik ken de plek niet waar ze werkt. Op braintrack heb ik de koepel gezien, een foto van de koepel van de University of Notre Dame. Naderbij leek ik niet te kunnen komen. Maar de afstand bleef, want vanaf november 1999 was het stil, doodstil vanuit  Notre Dame, Chapel Hill. Ondanks mijn smeekbeden, onverhoord, tot dat ene moment dat ik de post ophaalde en ze daar opeens weer was. Carol Light, book order. Toch werkte ik eerst netjes de eerder binnengekomen bestellingen en brieven af. En toen, opeens was ze er weer. Order of books, evenzovele op kat. 14.

Ik stak een kaars op in Florence, ik tastte de blauwe hemel af op zoek naar de maagd Maria, de Maria van mijn jeugd. Van de twee Mariamaanden mei en oktober, was mei mijn favoriete maand. Ik had een beeldje van haar in een blauwe jurk en daar kon ik in mei altijd veldboeketjes bij zetten. Ik was er dol op ze te plukken. Wanneer ik met mijn broer Hans naar het avondlof gingen werd het keten, boven in de Lodewijkskerk. We beklommen de vele trappen naar het bovenste balkonnetje en altijd zat Zebedeus daar. Natuurlijk heette hij niet zo. Maar we noemden hem bij die naam omdat hij leek op een figuur uit Pietje Bel’s avonturen. Arme Zebedeus was het mikpunt van onze spot. Alleen door zijn uiterlijk? Misschien door het contrast tussen de toewijding waarmee hij het lof volgde en onze aandrang om lol te trappen. Soms gingen we voor het lof niet naar de kerk. Dan knielden we thuis op het karpet. Met z’n allen de litanie opzeggen, met z’n allen de weesgegroeten bidden van de rozenkrans. Mijn moeder was dan de enige die dit met overgave deed. Alleen op mijn kamer, met mijn Mariabeeldje en de bloemetjes, voelde ik me meer betrokken bij de meimaand als Mariamaand, dan in de kerk of beneden op het sisaltapijt, dat zulke gemene figuurtjes maakte in je vel.

Mijn wond heelt, Carol Light bestelt na zoveel maanden gelukkig weer boeken. De meimaand is allang voorbij en het duurt nog lang voor het oktober is. In de kerk in Florence werd ook de litanie opgezegd. Het eerste gedeelte door één persoon gesproken, het tweede door de goegemeente beantwoord. In het Italiaans (of was het Latijn?) ken ik ze nog wel. Het zijn evenzovele epitheta van Maria: Maria verlosseres, Maria koningin, Maria redder in de nood. Een eindeloze lijst. Ik zat er lang, in gedachten verzonken.

*

Ik als boekverkoper. Je moet beginnen. Als je geboren wordt moet je beginnen. Nadat ik de alleroudste computer – waarom worden ze naar een bloem of vrucht genoemd waar ze toch echt niks mee van doen hebben? – naar zolder heb gesleept, zit ik hier aan het raam, bezweet door de plotselinge stilte.

Mijn vader als boekverkoper. Mijn vader als lange Jan met zijn kolenschophanden. Hij begon met gillen toen hij geboren werd, zo wil het verhaal. Hij gilde toen hij op de schuit van Rotterdam naar Wijk bij Duurstede naar zijn grootouders werd gebracht, schreeuwde van het begin tot het einde van de reis. Mijn vader begon met gillen en hij werd boekverkoper. Na de oorlog was dat. Hij begon met een koffer vol boeken en ging de markten af.

Ik begon niet met gillen, er was meer dan genoeg lawaai door de overvliegende gevechtsvliegtuigen. De moeders met pasgeboren baby’s kregen het advies hun kroost met een kussen te bedekken wanneer de vliegtuigen overkwamen.  Nee, niet om het gillen te smoren, niet om de oortjes voor dat lawaai te behoeden, maar als bescherming tegen de glassscherven die rond konden vliegen. Mijn moeder vertelde me dat, heel veel later, toen ik zelf een baby’tje had. Kroop mijn moeder zelf ook onder een groot kussen om zich te beschermen tegen rondvliegende scherven? Al die dagen in de tot ziekenhuis omgebouwde meubelfabriek, stortte er geen enkel vliegtuig neer. Maar dat het flink spookte in de wereld waar ik en andere babys in terecht kwamen, staat op mijn huid geschreven.

Gelukkig kan ik nu met schrijven beginnen.

Ik ben niet geboren met boeken om me heen. Mij werd verteld dat er één boek gelezen werd, hardop, vóór of na de maaltijd op de boerderij waar mijn ouders sinds september 1944, met hun twee zoontjes en ik in de maak, geëvacueerd waren. Vanuit Arnhem om plaats te maken voor de Slag om Arnhem. Overal waar maar één boek wordt gelezen, wordt het dwingend hardop voorgelezen. Eén boek voor twee, drie of talloze mensen.

Ik ben begonnen met lezen, nadat ik eindeloos plaatjes in boeken had gekeken. En er waren altijd boeken om me heen. Stapels die kwamen en gingen. Buiten in de wei wilde ik altijd ‘boeme putte’. Ja, zegt mijn vader, en ja, zegt mijn moeder, je wilde altijd ‘boeme putte’.