Wim Brands (1959–2016) en de roep van de zee

Wim Brands, 31 januari 2013, Extaze in Pulchri. Foto: Annemieke Vink

Bij iedere ontmoeting met hem was er de wederzijdse blik van herkenning. Herkenning van waar we voor stonden. En waar we een enkele keer samen aan hadden gewerkt, bij de VPRO-radio en later bij literaire ontmoetingen.

Op 15 december 2015 nodigde ik hem uit een bijdrage te leveren aan het Zee/water-nummer van Extaze. Ik wist dat ‘zee’ een van zijn thema’s was. Of meer precies: de roep van de zee.

In de haven lag een schip, met aan de reling
Een dikke man die een aria zong.

Hij luisterde naar het ongekende
En rende zielsgelukkig naar huis –

Bezocht nadien tijdens verloven
In het buitenland avond na
Avond opera’s –

Een liefhebber werd hij niet.
Avond na avond wachtte
Hij op dat lied

(uit: Wim Brands, ‘s Middags zwem ik in de Noordzee)

Waarom heb ik die roep wel in zijn gedichten gehoord en niet in het volle leven? Signalen waren er in voldoende mate geweest.

Een week na mijn verzoek voor een bijdrage aan het Zee/water-nummer, kwam zijn toezegging:

‘Ik wil graag schrijven over de zee. Over de eerste keer dat ik de zee zag, over het moment dat ik niet ver van Den Haag, tien jaar oud, door de duinen liep, en wist dat ik binnen enkele minuten dan eindelijk de zee zou zien – dat wond me op – maar wat zou ik gaan zien? Het was alsof ik van niet-zijn naar zijn ging – dit is lelijk geformuleerd, voor jou zoek ik graag de juiste woorden.’

In januari van dit jaar moest ik hem aan zijn toezegging herinneren. Hij reageerde als volgt:

‘De zee toch?’

Ja, de zee. Maar de communicatie bevreemdde mij. Meestal stuurde Wim zijn bijdragen binnen twee weken naar ons op. Altijd gretig om te publiceren, zeker over onderwerpen die hij als ‘de zijne’ beschouwde. De bijdrage is nooit gekomen.

In februari interviewde Wim Roel Bentz van den Berg voor het VPRO-tv-programma Boeken. Onderwerp van gesprek was Roel’s recent verschenen roman Het naderen van een brug, waarin zaken als dood, rouw, ordening van een afgesloten liefdesleven en de versmelting van een enkele ziel (van de overledene) met het totale zielenleven aan de orde komen. Thema’s die er in het gesprek niet lichter op werden toen Wim ze in verband bracht met (de verwerking van) de dood van Roel’s vader, de acteur Han Bentz
van den Berg.
Al kijkend en vooral luisterend, kreeg ik de indruk dat Roel steeds meer in zijn zelf geschapen en tijdens het gesprek opgeroepen dodenwereld verzonk.

Op 14 februari mailde ik Wim:

‘Je weet, ik heb veel met Roel gewerkt (VPRO). Er was iets. De rust in zijn stem is weg.’

Het antwoord kwam diezelfde dag.

‘Kende mijn stem wel rust?’

Eind maart, nadat ik had gehoord dat Wim tijdelijk was gestopt met de presentatie van Boeken, stuurde ik hem een mail om te informeren naar zijn gezondheid.
Er kwam geen antwoord.

Ook de betekenis van dit laatste, oorverdovend stille signaal ontging me.

Mijn liefde voor haar begon als een geloof.
Ze was er op een dag, daarna volgden
bedremmeld de redenen:

haar licht loensende ogen, hoe ze sprak
‘Nee, ‘s middags zwem ik in de Noordzee.’

Hoe in dat water haar armen nauwelijks
bewogen. Eenvoudig. Achteraf is alles
altijd eenvoudig.

(uit: Wim Brands, ‘s Middags zwem ik in de Noordzee)

(cg)