Er zijn mensen die niet lezen. Ze lezen geen boeken, laat staan literatuur, ze vinden het zonde van hun tijd, ze hebben wel wat beters te doen. Er is een televisiecommercial van ‘Anderzorg’ die ons dit toont: jeugdige hyperactieve types vliegen hectisch carriéremakend over het scherm. Zo is het leven vandaag. Hooguit tijd om je arbeidsovereenkomst te lezen. Zo je die al hebt als ZZPer. Toegegeven, het kost moeite om je aan de snelheid van het hedendaagse te onttrekken. De informatie wordt met bakken over je uitgestort en om bij te blijven moet je kunnen snellezen, teksten scannen en de essentie eruit zeven. Wij mensen zijn visueel ingesteld. Plaatjes kijken kan iedereen. Snellezen is zoiets als een woordenstroom instant vertalen in een plaatje.
Nu zijn er mensen die helemaal niet kunnen lezen en dus ook in de woorden geen plaatjes kunnen ontdekken. Laaggeletterdheid noemen we dit. Woordblind, kan ook. Jaren geleden werkte ik voor de Stichting Lezen, een door de overheid gesubsidieerd clubje welwillende personen die voor hun aanwezigheid en inbreng van gedachten een rekening mochten sturen (toegegeven ik zelf ook). Wij maakten programma’s in buurthuizen en de schrikbarende confrontatie met analfabetisme in ons eigen hoogbegaafde landje opende mij toen de ogen. Allochtonen? Welnee, gewoon moeders en vaders en jongeren met een lagere school diploma. Ik geef als voorbeeld een sollicitatie bij de politie: van de 560 gegadigden vielen er direct 145 af, omdat ze geen behoorlijke Nederlandse brief konden schrijven. De overigen moesten een simpel proefwerkje maken. Een sollicitant wilde zijn pozietzi verbeteren, een ander wilde graag zufur worden. Een 25 jarige jongeman met 6 jaar Marinedienst(!) viel op met een 1 voor zijn invuloefening Nederlandse woorden. De spreekwoordenkennis bleek nauwelijks een test waard. Er was geen kennis. Men kan niet weten hoe een koe “verstand heeft” of, “een kalf uit de sloot haalt”. Dit soort – wel grappige, maar ook treurig stemmende – onzin. Hoe komt dit? Omdat wij geen ‘taaltucht’ meer kennen. De hiphoptaal van de straat dringt door in de media, vooral via de televisie met al die goedkope realtityprogramma’s; hun hebben, hij hep en ik dee maar wat. Ondertussen is er nog steeds een Stichting, die nu Stichting Lezen & Schrijven heet en een prinses aan het hoofd heeft. Het is dus en serieuze zaak. Maar, de laaggeletterdheid is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen, ondanks het feit dat in het zog van de Stichting een uitgeverij is opgericht die “Eenvoudig communiceren” heet en de mensen aan het lezen wil krijgen door boeken te vertalen in ‘eenvoudige taal’ Er is bijvoorbeeld een abonnement ‘Literatuur voor beginners’ met de aanbeveling: Nederlandse literatuur, eenvoudig opgeschreven. Met al negen titels, waaronder de Max Havelaar en Kees de Jongen… Hoe in ’s hemelsnaam kun je literatuur eenvoudig opschrijven? In hurkzit? We hebben toch al de Donald Duck! En op hoger literair niveau Kuifje…
Volgens mij gaat literatuur niet alleen om het verhaaltje, maar vooral ook om de manier waarop het is opgeschreven. De schoonheid van de woordkunst. De prinses als hoogstverantwoordelijke ziet het kennelijk anders. We moeten meebuigen naar het niveau van de realtityprogramma’s. Het toeval wil dat ik de laatste tijd (wellicht uit ergernis over de kwaliteit van ons televisie-aanbod) veel ‘oude’ literatuur lees en mij verlustig in de verrukkelijke traagheid van het geschrevene, over het leven zoals het ooit was. Geen hedonistisch gejakker, maar gewroet en geploeter enerzijds en elegante exuberantie anderzijds. Geen telefoon, geen auto en de trein als supersonisch vervoermiddel. Het doel van het leven op aarde was toen nog eenvoudig; lees de catechismus. De moeder van Raskolnikov bijvoorbeeld maakt zich zorgen over haar zoon omdat die neigt naar atheïsme. Ruim honderdvijftig jaar geleden een gevaarlijke liefhebberij, zoals bijvoorbeeld ook beschreven in de gebroeders Karamazov (ja ik lees nu Dostoevsky). Deze grote Russische romanschrijver wordt algemeen gezien als een ‘Christelijk’ schrijver, hij geloofde dat het ware realityprogramma gebaseerd moest zijn op de weg van Christus. Lijden als schoonheid. In Misdaad en Straf (ooit Christelijk vertaald in Schuld en Boete) is sprake van de ‘wederopstanding’ van het goede versus het kwade en in de gebroeders Karamazov vindt Dmitri, de losbol , uiteindelijke de waarheid en de juiste weg. Tegelijkertijd is het boeiend om te lezen hoe Dostoevsky met prachtig woordgebruik het Katholicisme te lijf gaat als grootste vijand van het Christendom. “An unchristian religion in the first place,” Myshkin began in extreme agitation and with excessive abruptness. “And in the second place Roman Catholicism is even more than atheism itself, in my opinion. Yes, that is my opinion. Atheism only preaches a negation, but Catholicism goes further ; it preaches a distorted Christ, a Christ calumniated and defamed by themselves, the opposite of Christ. It preaches the Anti-Christ.” Hoe kun je dit opschrijven in eenvoudige taal??
Genoeg hierover, ik heb mijn punt gemaakt.
Laten we geld, zorg, aandacht en vakkennis stoppen in Nederlands taalonderwijs. Te beginnen in Groep 1. Dan hoeft onze literatuur niet gemutileerd te worden en zijn dit soort populistische uitstallingen van “Bestsellers in makkelijke taal” niet nodig.
